پرده نگار ۲۶ | کالای خارجی رقیب؛ مانع تقویت تولید

واردات کالا‌هایی که در داخل کشور توان تولید آن‌ها وجود دارد -چه به صورت قاچاق و چه از طرق قانونی- در حکم شلیک به اقتصاد ملی است. چون مهمترین بازار کالا‌های غیرنفتی ما، جمعیت بیش از ۸۴ میلیونی خودمان است و اگر از این بازار بزرگ غفلت کنیم، تولیدکننده‌ی داخلی شکست خواهد خورد. تجربه کشور‌های توسعه‌یافته نشان می‎‌دهد که همه آن‌ها با وضع تعرفه‌های گمرکی و ارائه یارانه به تولیدات داخل، شرایط را برای خرید کالا‌های تولید داخل در بازار‌های داخلی‌شان مهیا کردند. با این وجود، به‌رغم آنکه در چارچوب سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، ما نیز باید همین مسیر را در پیش بگیریم، می‌بینیم که هر روز در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران، از طریق واردات کالا‌های رقیب و مشابه به اقتصاد ملی شلیک می‌شود. در سال «تولید؛ پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها»، اگر می‌خواهیم شاهد تقویت تولید و صادرات غیرنفتی خود باشیم، لازم است که به طور جدی از طریق جلوگیری از واردات کالا‌های رقیب، با کمک بازار‌های داخلی، بنیه تولیدی خود را قوی کنیم.

• واقعه‌ی کشتی سیاه
علاوه بر انگلستان و آمریکا که در حمایت از تولید در سرآغاز مسیر توسعه کم نگذاشتند، سایر کشور‌های بزرگ و کوچک اروپایی و همچنین کشور‌های جنوب شرق آسیا نیز به طور جدی تلاش کردند تا مانع واردات کالا‌های رقیب تولید ملی در کشورشان شوند. به طور مثال ژاپن خود از کشور‌هایی بود که سعی داشت با افزایش تعرفه‌های گمرکی، قدرت رقابت‌پذیری کالا‌های وارداتی رقیب تولید داخل را کاهش دهد. ژاپنی‌ها یافته بودند که این، راهِ پیشرفت اقتصادی است. البته این اقدام ژاپن، با مقابله‌ی کشور‌های استکباری آن روز نیز مواجه شد. واقعه‌ی «کشتی سیاه» در تاریخ تجاری ژاپن معروف است. در سال ۱۸۴۴ ویلیام دوم (پادشاه هلند) از ژاپن خواست تا اقتصادش را باز کند (و در مقابل واردات کالا‌های رقیب، مقاومت نکند). ژاپن نپذیرفت. سپس در ۸ ژوئیه‌ی ۱۸۵۳، نیروی دریایی ایالات متحده چهار کشتی جنگی را در خلیج ادو مستقر کرد و ژاپن را تهدید کرد که در صورت تداوم حمایت این کشور از تولید داخلی خودش به کمک تعرفه‌ی گمرکی، به آن کشور حمله خواهد کرد!

• پدیده خودتحریمی
بنابراین کشور‌های توسعه‌یافته‌ی امروزی، در گذشته برای حق مسلم خود (یعنی برنامه‌ریزی برای واردات و تولید داخلی) مجبور بودند مبارزه کنند، تحریم می‌شدند و حتی در مواردی تهدید به جنگ نیز می‌شدند. امروز، اما جالب آنجاست که ما در مقابل فشار‌هایی که کشور‌های متخاصم به اقتصادمان وارد می‌کنند، خود نیز با بی‌توجهی به معضل «واردات کالا‌های رقیب»، در تضعیف اقتصادمان به دشمن کمک می‌کنیم. ریچارد نفیو، از مسئولان حوزه‌ی تحریم ایران در آمریکا در خصوص تحریم‌های دوره‌ی اوباما می‌گوید: «ما دیدیم ایرانی‌ها می‌خواهند با رهایی از نفت، صادرات غیرنفتی خود را افزایش دهند و تولیدات غیر نفتی خود را تقویت کنند؛ بنابراین روی تحریم بخش غیر نفتی‌شان متمرکز شدیم تا اقتصادشان پیشرفت نکند. در چنین شرایطی که آمریکایی‌ها می‌خواهند بازار کالا‌های غیرنفتی ما در دنیا را با ابزار تحریم از ما بگیرند، ما ایرانی‌ها نیز با بی‌توجهی به واردات کالا‌های رقیب، خودمان عرصه را در بازار‌های داخلی نیز برای خود تنگ کرده‌ایم.»
• قانونی و غیرقانونی
البته همان‌طور که پیش‌تر گفته‌شد، ضربه زدن به تولید داخلی از طریق واردات کالا‌های رقیب، هم به صورت قانونی رخ می‌دهد و هم قاچاق. برای مثال مصطفی تنها -سخنگوی انجمن تایر ایران – در گفت‌و‌گو با خبرگزاری تسنیم گفت: دستگاه اجرایی کشور ۶۰۰ میلیون دلار خرج واردات تایر می‌کند، ولی برای تولید داخل ۲۵ میلیون دلار ندارند بدهند! این در حالی است که به گفته‌ی وی با همین ۲۵ میلیون دلار، ۱۷% از نیاز داخلی تامین می‌شود. این مورد، مصداق یک اقدام قانونی، اما اشتباه است. در مقابل، موارد متعددی از قاچاق هم وجود دارد که عرصه را بر تولید داخلی تنگ کرده است. مثلاً در حوزه‌ی پوشاک، در سال ۱۳۹۷ سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق حجم قاچاق پوشاک را ۲.۴ میلیارد دلار برآورد کرده بود. این در حالی است که به گفته‌ی بهرام شهریاری -نایب رئیس اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک کشور- در گفت‌و‌گو با تسنیم، می‌توان با ابزار ثبت شناسه، جلوی عرضه‌ی پوشاک قاچاق در کشور را گرفت.

• مهم‌ترین مانع‌زدایی
طبیعتاً در بخشی مانند پوشاک که نیاز به تکنولوژی‌های خیلی بالایی (مانند گوشی همراه یا اتومبیل) ندارد، با یک برنامه‌ریزی منسجم می‌توان یک بازار ۲.۴ میلیارد دلاری را برای تولید داخلی احیا کرد. در بسیاری از بخش‌های اقتصاد ایران، این امکان وجود دارد. تنها لازم است با برنامه‌هایی هوشمند و منسجم و البته با عزم جدی سیاست جلوگیری از «وارد شدن کالا‌های رقیب محصول داخلی از خارج»، عرصه برای فروش کالای تولید داخل در بازار داخلی فراهم شود. جولان کالا‌های رقیب خارجی، به نظر نگارنده مهم‌ترین مانع برای تولید است و البته جلوگیری از آن نیز بزرگترین پشتیبانی تولید خواهد بود. گسترش بازار‌های داخلی برای کالای ایرانی، باعث افزایش مقیاس کارگاه‌های ایرانی می‌شوند و از طریق افزایش صرفه‌های ناشی از مقیاس، در آینده در مقابل کالا‌های مشابه خارجی قدرت رقابت پیدا خواهند کرد. بدین ترتیب در میان‌مدت به افزایش سطح صادرات غیرنفتی نیز کمک خواهد شد.